Hiện nay, dự án về những chiếc xe công cộng ngày càng phát triển và được mọi người yêu thích, hứng thú. Thế nhưng dự án này chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn và biến mất dần theo thời gian. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến?
1. Những chiếc xe công cộng đầu tiên đã xuất hiện cách đây gần 60 năm
Dự án chia sẻ xe đạp cộng đồng gần như đầu tiên và được biết đến nhiều nhất là dự án ở TP Amsterdam, Hà Lan do nhà chính trị gia, doanh nhân Luud Schimmelpennink phối hợp với tổ chức mang tên Provo, thực hiện năm 1965.
Provo đã sơn 50 chiếc xe đạp màu trắng và đặt trên đường phố Amsterdam để tất cả người dân sử dụng miễn phí và không cần khóa xe.
Chỉ chưa đầy 1 tháng, hầu hết xe đạp bị đánh cắp, phần còn lại bị vứt ở các kênh rạch gần đó, buộc dự án kết thúc chóng vánh. Sau đó, có lác đác vài thành phố trên thế giới thực hiện.
Theo sự phát triển của khoa học công nghệ và thói quen chia sẻ xe, nhận thức bảo vệ môi trường cao hơn, các dịch vụ này bắt đầu quay trở lại ngày càng sôi động.
Rất nhiều thành phố trên thế giới bắt đầu thực hiện mô hình chia sẻ xe từ xe cơ cho đến xe đạp điện như ở Dubai, New York, Paris, Montreal, Barcelona…
Đặc biệt, rất nhiều thành phố của các quốc gia ở khu vực châu Á cũng ứng dụng các mô hình xe đạp công cộng như: Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore, TP Cao Hùng (đảo Đài Loan)…
Đa phần các mô hình xe đạp công cộng gần đây đều có một ứng dụng trên điện thoại di động, vừa cung cấp các trạm xe, bản đồ vừa quản lý thông tin người dùng, vừa để thanh toán.
Xét riêng ở khu vực châu Á, trong khi rất nhiều thành phố thành công như ở Cao Hùng (đảo Đài Loan) thì có nhiều thành phố thất bại như ở Hàng Châu (Trung Quốc), Singapore (ở giai đoạn đầu)…
2. Cái giá của phát triển “nóng”
Sự phát triển “quá nóng” về xe đạp ở Trung Quốc và Singapore đều thấy rõ ràng nhất. Cách đây khoảng 5 năm, cả hai quốc gia này đều có phát triển “nóng” khi các hãng chia sẻ xe đạp ra đời ồ ạt, gọi được số tiền đầu tư lớn, đua nhau giảm giá hút khách. Cuối cùng đa phần các hãng xe không thể chịu được áp lực và phải dừng hoạt động.
Cụ thể như công ty chia sẻ xe đạp Bluegogo của Trung Quốc từng có lúc xuất hiện trên khắp các thành phố lớn với hơn 600.000 chiếc, trở thành công ty lớn thứ 3 trong ngành này với khoảng 20 triệu tài khoản đăng ký thuê xe đạp.
Hay công ty khởi nghiệp có trụ sở tại Thiên Tân đã nhận được hơn 400 triệu nhân dân tệ (tương đương 60 triệu USD) đầu tư nhưng chỉ ít năm đã lâm vào cảnh phá sản.
Tại Singapore, trong giai đoạn đầu tiên mới nở rộ, số lượng xe đạp tham gia mô hình chia sẻ lên đến 200.000 chiếc, chủ yếu do các công ty nước ngoài đầu tư, quản lý.
Đến năm 2019, số lượng xe đạp chia sẻ giảm xuống chỉ còn 45.000 chiếc. Các công ty chia sẻ xe, chủ yếu đến từ nước ngoài như Ofo, Mobike… mới hoạt động được chừng 2 năm thì phá sản, để lại “sân chơi” với 3 người chơi chính: SG Bike, Anywheel và Moov Technology, tất cả đều là công ty nội địa.
Giờ đây những công ty về xe đạp công cộng lại được hồi sinh trở lại nhưng chủ yếu là các công ty nội địa và phát triển chậm.
Giới chuyên gia cho rằng, sở dĩ trong lần thứ nhất, mô hình kinh doanh chia sẻ xe đến với giới khởi nghiệp ở Singapore chủ yếu vì công nghệ sáng tạo và mới mẻ. Họ chưa hiểu rõ kinh doanh chia sẻ xe đạp khác ở chỗ, đây là mô hình vận tải và đặt ra rất nhiều vấn đề về vận hành, chi phí bảo trì hệ thống xe.
3. Chia sẻ xe đạp và những bài học cay đắng
- Yếu tố quyết định thành bại thứ nhất của xe đạp công cộng là quy hoạch các trạm xe.
Điển hình là xứ sở kim chi bắt đầu đẩy mạnh khuyến khích sử dụng xe đạp công cộng từ năm 2005 khi thực hiện một cuộc khảo sát và nhận thấy chỉ có 1,2% trong tổng số hoạt động đi lại trên đường là sử dụng xe đạp.
Năm 2008, Chính phủ Hàn Quốc quyết định thực hiện mô hình xe đạp công cộng tại 10 thành phố, mỗi nơi được rót vốn 8,3 triệu USD.
Các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu 2 mô hình xe đạp công cộng tại TP Changwon và TP Daejon để tìm hiểu tác động của việc đặt trạm xe đạp với hiệu quả sử dụng.
Họ nhận thấy, Changwon đã cung cấp rất nhiều điểm ở những khu vực có mật độ hoạt động, đi lại cao nên thu hút được đông đảo người dùng và rất nhiều người đã chuyển từ xe máy sang xe đạp.
- Yếu tố thứ hai là tối ưu, giảm nguy cơ phá hoại, mất trộm
Trong bối cảnh công nghệ kỹ thuật tiên tiến như hiện nay, các thành phố đều nhanh chóng ứng dụng công nghệ vào hệ thống chia sẻ xe đạp để tạo thuận tiện cho người dùng và đồng bộ trong quản lý.
Chẳng hạn, tại TP Cao Hùng, Đài Loan, người dùng mới, không đăng ký thành viên có thể trả tiền xe bằng thẻ tín dụng hoặc sử dụng thẻ thông minh.
Đây là loại thẻ được tích hợp với toàn hệ thống giao thông công cộng, cho phép người dùng có thể vừa trả tiền đi xe đạp vừa có thể trả vé xe buýt, tàu điện…
Vấn đề lớn nhất mà đa phần các mô hình chia sẻ xe đạp gặp phải là tình trạng bị mất trộm, phá hoại xe, đa phần bắt nguồn từ ý thức của người sử dụng.
Từ Mỹ, Hà Lan đến Trung Quốc… đều từng trải qua tình trạng này, nhất là những nơi áp dụng mô hình chia sẻ xe đạp không cần trạm.
Cách đây 5 năm, thế giới đã choáng ngợp trước hình ảnh xe đạp bị chất thành đống trên đường, vứt xuống cống, rãnh, thậm chí còn có cả một “nghĩa địa” xe đạp công cộng tại Trung Quốc.
Một người dân Trung Quốc sống gần “nghĩa địa” xe đạp kể trên từng chia sẻ: “Rất nhiều người thiếu ý thức. Họ dùng xe đạp xong thì quăng luôn bên đường vì họ đã trả tiền lượt đi rồi”.
Đây cũng là một trong những lý do dẫn đến việc rất nhiều công ty khởi nghiệp mô hình chia sẻ xe đạp không cần trạm tại Trung Quốc bị khai tử.
Để tránh tình trạng mất cắp, ngoài ứng dụng công nghệ định vị, một số mô hình chia sẻ xe lớn trên thế giới còn tự sản xuất xe đạp riêng với những thiết kế khung đặc biệt, các bộ phận được thiết kế để không thể tháo rời.
Từ thành bại của các thành phố trên, có thể rút ra một số bài học cho chính Việt Nam: Không nên phát triển quá ồ ạt dẫn đến bão hòa, khó kiểm soát. Cần phải có quy hoạch các điểm trạm hợp lý để hỗ trợ giao thông công cộng. Cần tích hợp công nghệ vào hệ thống thanh toán phương tiện.
Muốn xây dựng những chiếc xe đạp công cộng thì ngoài việc quy hoạch mô hình còn có xuất phát từ chính ý thức của người dân. Dự án có bền vững hay không phụ thuộc và sự văn minh, ý thức của những người sử dụng
